Affe und Spielmann (Erzählstoff)

Affe und Spielmann (Erzählstoff)
Regest	Der sich seiner Blöße schämende Affe erhält vom Spielmann die gewünschten Kleider, wird dafür aber angekettet und abgerichtet. (Dicke, Gerd/Grubmüller, Klaus: Die Fabeln des Mittelalters und der Frühen Neuzeit, S. 32)
Fassungen	Buch der natürlichen Weisheit (Ulrich von Pottenstein), Nr. III, 12 Spiegel der wyßheit (Sebastian Münster), Nr. III, 12 Spiegel der natürlichen weyßhait (Daniel Holzmann), Nr. 69
Forschung (s.a. unter Fassungen)	Dicke, Gerd/Grubmüller, Klaus: Die Fabeln des Mittelalters und der Frühen Neuzeit, S. 32f.

Lateinische Version (Cyrillus, Nr. ), 1. Hälfte 14. Jhd.

Die deutsche Tradition baut auf einer lateinischen Quelle auf (Cyrillus, Nr. III, 12 (Grässe, Johann Georg Theodor (Hg.): Die beiden ältesten lateinischen Fabelbücher des Mittelalters. Tübingen 1880, S. 87-89)).

Cyrillus: Speculum Sapientiae

Übersetzung

Contra eos, qui libenter suscipiunt munera. Cupida vestis simia, confusibiliter ut polluta cooperiret pudenda, cum cerneret histrionem ioco laetum, pluribus indumentis donatum, ut ea manu prodigalitatis effunderet, mox ad eum se contulit, et parata salutatione subiunxit: "Nescio certe, cuius instaurationis causa, tam in beneficiis mirae largitatis profusa, caudulam pudibundae vilitatis latibulum, nulli umquam invida cum sit totius bonitatis exundantissima fontana, mihi natura non dederit, sed reliquerit nudam, unde ad opulentum inops, ad liberalem egena, audacia necessitatis accurro." Cui ille, leniori lingua vestis avidam mulcens: "Tibi", inquit, "haec nuditas, amica, grande bonum est, cum sis rationabilibus conformior formata, non bestialiter cum cauda, sed arte quasi homo exornata humanis gaudeas opulentiis. Nimirum latent quosdam naturae beneficia, sed his diffusis grandi liberalitatis impetu repleta sunt omnia. Attamen quod flagitas, satis gratum babens sane do atque mellis favum, quod libenter devoras, superaddo." Tunc simia laetanter susceptis beneficiis grata gratias agens ac nimis magnipendens, quod tam liberaliter ultra quam petierit, habuisset, cogitavit, ut in cuncta re sibi necessaria tam gratioso largitori inseparabiliter adhaereret. Cui dixit: "Satis quidem mea me naturaliter ad te imitandum proprietas inclinat, sed profusa tua magis attrahit benignitas; quamobrem, amice, si dignaris, servire sum paratus." Mox ille: "Placet", inquit, "mibi tam gratanter donata comitiva, magis tamen et bene conveniant iocus et berta. Verum ne quando fortassis dilectam te vagabundam raperet dulce malum et male computata libertas, dilectori largiter donanti necessaria, conjunctae dilectionis et servitutis liberae adhaerebis catena." Quae inconsulte iam subacta donis acceptavit et stolida grandem libertatis rem non grandi munere aut callido commercio perdidit et mercatori mox se exhibuit captivandam. Irretitam ergo, natura dispositam, ludere quantocius eruditam, cupiditatis suae ludos protinus exposuit ac suis commodis atque oblectationibus alienis miseram servire coegit. Qua nimirum interdum magistro minus correspondente, aut ut puniret defectum aut impudico ludi ludibrio magis exsequeretur effectum, ab omnibus videndam nudabat, super hoc acetoso potus haustu maestificans. Tunc quidem luce confusionis ac tribulationis fellitae antidoto prudentiae oculis simiae restitutis, cum perciperet durioris patroni nunc irae nunc avaritiae se captivatam servire, ad cor reversa digestae rei sententiam talem dicitur protulisse: "O subornatum deceptivae cupiditatis hamum, letiferum munus, munerum naturalium ademptivum, gravissimum obligationis pignus, stulti et sapientis commercium minimum, maximum emptionis pretium, servitutis iugum, iniquitatis fermentum, captivitatis indicium, fomentum discordiarum, subversio civilitatum omniumque seminarium malorum, amatum venenum! Non immerito certe amica veritatis, aequitatis et pacis, cunctarum virtutum socia, divina lex susceptionem munerum iudicibus interdicens inquit Exodi XXIII: Munera etiam excaecant prudentes et pervertunt verba iustorum. Plane quidem elucidans, quod haec ipsa prudentiam fugant, iustitiam dissipant, intellectualis moralisque virtutis consistentiam vastant omnemque rectitudinis vitam necant. Revera muneribus excaecatus tam admirabilis Balaam periit, muneribus iudicialis sedes domus Iacob depravata liberis Samuelis Israhel in praeiudicium cecidit. Muneribus corrupto senatu dudum florido, sicut providerat princeps, ingravata murmuratione Romana gloria transivit. Etenim cum emptis iniquo munerum pretio datoribus legum fratricida ingratissimus et nequam praedo iustificatus fuit, tunc Iustitia recessit a Roma et converso ad eam vultu clamavit et dixit: "O urbem venalem et matrem tradituram, si inveniret emptorem!" Ob quas res nimirum, qui non parvis sapientia cultum virtutibus animum possederunt, magnis eo ipso laudibus sunt dignificati, quod magnorum maxima, maximae libertatis amore, munera contempserunt. Quantis enim titulis gloriae superfertur ille Diogenes, dum calcatis opibus regiis per medias libere accipientis voluntati expositas, raptas Asiae Macedonis Alexandri gazas pauper sed virtute opulentus incessit. Ita siquidem eo locupletior maiorque splenduit, quia plus fuit hoc ipsum, quod accipere noluit, quam id, quod ille dare disposuit aut possedit. Quantis autem certe laudationibus miris morum cultor Socrates extollitur, qui cum Archelai regis satis quidem magnis petebatur muneribus honorandus, respondisse fertur, nolle se ad eum venire, a quo acciperet beneficia, cum reddere illi paria non posset. Liber quippe esse voluit, dum ante reddere quam suscipere in spreto munere cogitavit. Quantisque similiter praeconiis curialitatis Romanus approbatur Fabricius, dum quadrantiae munus viro pauperi a Pyrrho rege oblatum virtute ditissimus renuit, magis eligens honestate civis liberi quam muneribus empti regis gloriositate potiri. Qua profecto re multo magis emicuit, dum rex admiratus spectabilem virum utique semper tonante laude super solem erexit dicens: "Ille est Fabricius, qui difficilius ab honestate quam sol a rectitudiue sui cursus averti potest." Quid plura? Certe nil carius venditur ac perdibilius sumitur quam munus cupiditate volitum ac donatum." Quibus diffinitis etsi non carne, ab avaritia tamen libera mente quievit et propter munera in captivitate permansit.

Übersetzung